حرم مقدس

مقدمه:
نوعی از تشیع، در جامعه‌ی امروز ما به عنوان دین رسمی پذیرفته شده که بخش‌هایی از قواعد نظری و قوانین عملی آن، در هیچ کتاب و سندی نوشته نشده و مستند به هیچ سند معتبری از وحی نیست، ولی به شدت در عمل، ‌مراعات ‌می‌شود و بدنه‌ی اصلی فرهنگی دینداری عوام شیعه‌ی امروز را تشکیل می‌دهد، این نوع از تشیع را «تشیع نانوشته» می‌نامیم.
چون این دیدگاه‌ها و اعمال، در نزد تقریباً عموم شیعیان ایران رایج است، از آن به «تشیع» یاد می‌کنیم ولی در حقیقت، اینها تشیع ناب و خالص نیست. و از آن جهت به آن «نانوشته» می‌گوییم که عمده‌ی آن، حتی در جایی نوشته نشده و فقط به صورت سینه به سینه از نسلی به نسل بعد منتقل می‌گردد، یا به صورت موجی توسط رسانه‌های جمعی (تلویزیون،‌ رادیو، اینترنت و روزنامه) به قالب عملی دینی جلوه‌گر ‌می‌شود.
البته باید توجه داشت که این دیدگاه‌ها و آداب عملی، از مواردی انتخاب شده که عمومیت دارد و قسمت زیادی از دیدگاه‌ها و آداب و رسوم شیعیان در نقاط مختلف ایران، در آن نیامده است.
همچنین لازم به ذکر است که این دیدگاه‌ها و آداب، مربوط به شیعیان ایران است و اگر دیدگاه‌ها و آداب سایر شیعیان مانند شیعیان عراق، عربستان، هند و پاکستان مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد، عجایب و غرایب بسیار دیگری بر این مجموعه افزوده می‌شود.
و نیز باید توجه داشت که این دیدگاه‌ها و آداب و رسوم، مربوط به زمان حال است و از آنچه در گذشته، رایج بوده و اکنون مورد توجه نیست، چشم‌پوشی شده است. امیدواریم روزی بیاید که موارد یاد شده در ذیل، با موارد منهاجی آن، جایگزین گردد.
در ادامه، نمونه‌هایی از تفاوت «تشیع نانوشته» به همراه مقایسه‌اش با دیدگاه‌ها و اعمال توصیه‌شده در «منهاج فردوسیان» را بیان می‌کنیم تا تفاوت این دو نوع از تشیع، بهتر آشکار شود. البته لازم به ذکر است که بعضی از این دیدگاه‌ها و رفتارها، دین نیست بلکه «آئین» است یعنی به عنوان تشیع بدان پرداخته نمی‌شود ولی در حد دستورات دینی، محترم شمرده ‌می‌شود.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

دیدگاه‌های تشیع نانوشته در باره‌ی آرایش:
۱. در تشیع نانوشته معتقدند صورت آرایش‌کرده و اصلاح‌شده‌ی زن، مَحرم است و نیاز به پوشاندن از نامحرم ندارد.
در منهاج فردوسیان معتقدند صورت زن، اگر آرایش کرده باشد، باید از نامحرم پوشانده شود.
۲. در تشیع نانوشته معتقدند داشتنِ ریش بلند، مخصوص روحانیت است.
در منهاج فردوسیان معتقدند بلند گذاشتن ریش تا یک قبضه (یک مشت بسته) برای تمام افراد بالغ، مستحب است.
۳. در تشیع نانوشته معتقدند ریش گذاشتن، علامت عزادار بودن است.
در منهاج فردوسیان معتقدند ریش، مایه‌ی زینت مردان از فرزندان آدم (علیه‌السلام) است و هیچگاه آن را علامت عزاداربودن نمی‌شمارند.
۴. در تشیع نانوشته معتقدند نتراشیدن ریش به احترام مردگان، مایه‌ی تسلیت بازماندگان است.
در منهاج فردوسیان معتقدند توصیه‌ای به چنین کاری برای تسلیت بازماندگان نشده است.
۵. در تشیع نانوشته معتقدند ریش گذاشتن، برای پیرمردان است و برای جوانان لزومی ندارد.
در منهاج فردوسیان معتقدند تراشیدن ریش برای مردان، از زمان رسیدن به سن تکلیف، ممنوع است.
۶. در تشیع نانوشته معتقدند ریش‌گذاشتن برای جوانان، نشانه‌ی نوعی افسردگی و دلمردگی در آنهاست.
در منهاج فردوسیان معتقدند تراشیدن ریش برای مردان، از زمان رسیدن به سن تکلیف، ممنوع است و ربطی بین انجام فرمان الهی در گذاشتن ریش، با افسردگی و بیماری‌های روحی نیست.

سؤال: منهاج فردوسیان چه راهکارهایی برای علاقه‌مند کردن نسل جوان و جامعه به معنویت ارائه می‌دهد؟ /
جواب: هدایت، به معنی ایجاد انگیزه، مخصوص خداست. نکته‌ی مهمی که بارها در قرآن کریم، بدان تصریح شده است. با تفکر در برخی آیات، به خوبی می‌توان دریافت که ایجاد علاقه به معنویت، فقط و فقط در انحصار خدای تعالی است و حتی استاد اعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نیز اجازه‌ی ایجاد چنین علاقه و انگیزه‌ای ندارند. برخی آیاتی که به این نکته تصریح می‌کند، به این قرار است:
محکم: «لَیسَ عَلَیک هُدَاهُمْ وَ لَکِنَّ اللهَ یَهْدِی مَن یَشَاءُ» (سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۲۷۲). ترجمه: هدایت آنان بر عهده‌ی تو نیست‏، بلکه خداست که هر که را بخواهد هدایت مى‏کند.
محکم: «أَ تُرِیدُونَ أَن تَهْدُواْ مَنْ أَضَلَّ اللهُ وَ مَن یُضْلِلِ اللهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ سَبِیلاً» (سوره‌ی نساء، آیه‌ی ۸۸). ترجمه: آیا مى‏خواهید کسى را که خدا در گمراهى‏اش وانهاده است به راه آورید و حال آنکه هر که را خدا در گمراهى‏اش وانهد هرگز راهى براى [هدایت] او نخواهى یافت.
محکم: «وَإِن کانَ کبُرَ عَلَیک إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَن تَبْتَغِی نَفَقًا فِی الأَرْضِ أَوْ سُلَّمًا فِی السَّمَاء فَتَأْتِیهُم بِآیهٍ وَ لَوْ شَاء اللهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى فَلاَ تَکونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِینَ» (سوره‌ی انعام، آیه‌ی ۳۵). ترجمه: و اگر اعراض کردن آنان [از قرآن] بر تو گران است اگر مى‏توانى نقبى در زمین یا نردبانى در آسمان بجویى تا معجزه‏اى [دیگر] برایشان بیاورى [پس چنین کن] و اگر خدا مى‏خواست قطعا آنان را بر هدایت گرد مى‏آورد پس زنهار از نادانان مباش.
محکم: «وَ لَوْ أَنَّنَا نَزَّلْنَا إِلَیهِمُ الْمَلآئِکهَ وَ کَلَّمَهُمُ الْمَوْتَى وَ حَشَرْنَا عَلَیهِمْ کُلَّ شَیءٍ قُبُلًا مَا کانُواْ لِیؤْمِنُواْ إِلاَّ أَن یَشَاءَ اللهُ وَ لَکِنَّ أَکثَرَهُمْ یَجْهَلُونَ» (سوره‌ی انعام، آیه‌ی ۱۱۱). ترجمه: و اگر ما فرشتگان را به سوى آنان مى‏فرستادیم و اگر مردگان با آنان به سخن مى‏آمدند و هر چیزى را دسته دسته در برابر آنان گرد مى‏آوردیم، باز هم ایمان نمى‏آوردند، جز این که خدا بخواهد، ولى بیشترشان نادانى مى‏کنند.
محکم: «مَن یَهْدِ اللهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِی وَ مَن یُضْلِلْ فَأُوْلَئِک هُمُ الْخَاسِرُونَ» (سوره‌ی اعراف، آیه‌ی ۱۷۸). ترجمه: هر که را خدا هدایت کند او راه‏یافته است و کسانى را که گمراه نماید آنان خود زیانکارانند.
محکم: «مَن یُضْلِلِ اللهُ فَلاَ هَادِی لَهُ وَ یَذَرُهُمْ فِی طُغْیانِهِمْ یَعْمَهُونَ» (سوره‌ی اعراف، آیه‌ی ۱۸۶). ترجمه: هر که را خداوند گمراه کند براى او هیچ رهبرى نیست و آنان را در طغیانشان سرگردان وا مى‏گذارد.
محکم: «وَ مِنْهُم مَن یَسْتَمِعُونَ إِلَیکَ أَ فَأَنتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَ لَوْ کانُواْ لاَ یَعْقِلُونَ» (سوره‌ی یونس، آیه‌ی ۴۲). ترجمه: و برخى از آنان کسانى‏اند که به تو گوش فرا مى‏دهند آیا تو کران را هر چند در نیابند شنوا خواهى کرد.
محکم: «وَ مِنهُم مَن یَنظُرُ إِلَیکَ أَ فَأَنتَ تَهْدِی الْعُمْی وَ لَوْ کانُواْ لاَ یُبْصِرُونَ» (سوره‌ی یونس، آیه‌ی ۴۳). ترجمه: و از آنان کسى است که به سوى تو مى‏نگرد آیا تو نابینایان را هر چند نبینند هدایت توانى کرد.
محکم: «وَ لَوْ شَاءَ رَبُّکَ لآمَنَ مَن فِی الأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمِیعًا أَ فَأَنتَ تُکرِهُ النَّاسَ حَتَّى یَکونُواْ مُؤْمِنِینَ» (سوره‌ی یونس، آیه‌ی ۹۹). ترجمه: و اگر پروردگار تو مى‏خواست قطعاً هر که در زمین است، همه‌ی آنها، یکسر ایمان مى‏آوردند. پس آیا تو مردم را مجبور مى‏کنى که ایمان بیاورند.
محکم: «وَ مَا کانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللهِ وَ یَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لاَ یَعْقِلُونَ» (سوره‌ی یونس، آیه‌ی ۱۰۰). ترجمه: و هیچ کس را نرسد که جز به اذن خدا ایمان بیاورد و [خدا] بر کسانى که نمى اندیشند پلیدى را قرار مى‏دهد.
محکم: «وَ لاَ یَنفَعُکُمْ نُصْحِی إِنْ أَرَدتُّ أَنْ أَنصَحَ لَکُمْ إِن کانَ اللهُ یُرِیدُ أَن یُغْوِیَکُمْ هُوَ رَبُّکمْ وَ إِلَیهِ تُرْجَعُون» (سوره‌ی هود، آیه‌ی ۳۴). ترجمه: و اگر بخواهم شما را اندرز دهم، در صورتى که خدا بخواهد شما را بیراه گذارد، اندرز من شما را سودى نمى‏بخشد. او پروردگار شماست و به سوى او باز گردانیده مى‏شوید.
محکم: «إِن تَحْرِصْ عَلَى هُدَاهُمْ فَإِنَّ اللهَ لاَ یَهْدِی مَن یُضِلُّ وَ مَا لَهُم مِن نَاصِرِینَ» (سوره‌ی نحل، آیه‌ی ۳۷). ترجمه: اگر [چه] بر هدایت آنان حرص بورزى ولى خدا کسى را که فرو گذاشته است، هدایت نمى‏کند و براى ایشان یارى‏کنندگانى نیست.
محکم: «وَ مَن یَهْدِ اللهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَن یُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِیاءَ مِن دُونِهِ» (سوره‌ی اسراء، آیه‌ی ۹۷). ترجمه: و هر که را خدا هدایت کند او رهیافته است و هر که را گمراه سازد در برابر او براى آنان هرگز دوستانى نیابى.
محکم: «مَن یَهْدِ اللهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَن یُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُ وَلِیاً مُرْشِداً» (سوره‌ی کهف، آیه‌ی ۱۷). ترجمه: خدا هر که را راهنمایى کند، او راه‏یافته است و هر که را بى‏راه گذارد، هرگز براى او یارى راهبر نخواهى یافت.
محکم: «وَ أَنَّ اللهَ یَهْدِی مَن یُرِیدُ» (سوره‌ی حج، آیه‌ی ۱۶). ترجمه: و بدین گونه [قرآن] را [به صورت] آیاتى روشنگر نازل کردیم و خداست که هر که را بخواهد راه مى‏نماید.
محکم: «لَقَدْ أَنزَلْنَا آیاتٍ مُّبَینَاتٍ وَ اللهُ یَهْدِی مَن یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ» (سوره‌ی نور، آیه‌ی ۴۶). ترجمه: قطعاً آیاتى روشنگر فرود آورده‏ایم و خدا هر که را بخواهد به راه راست هدایت مى‏کند.
محکم: «وَمَا أَنتَ بِهَادِی الْعُمْیِ عَن ضَلَالَتِهِمْ إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن یُؤْمِنُ بِآیاتِنَا فَهُم مُسْلِمُونَ» (سوره‌ی نمل، آیه‌ی ۸۱). ترجمه: و راهبر کوران [و بازگرداننده] از گمراهى‏شان نیستى تو جز کسانى را که به نشانه‏هاى ما ایمان آورده‏اند و مسلمانند نمى‏توانى بشنوانى.
محکم: «إِنَّک لَا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکِنَّ اللهَ یَهْدِی مَن یَشَاءُ» (سوره‌ی قصص، آیه‌ی ۵۶). ترجمه: در حقیقت تو هر که را دوست دارى نمى‏توانى راهنمایى کنى، لیکن خداست که هر که را بخواهد راهنمایى مى‏کند و او به راه‏یافتگان داناتر است.
محکم: «فَمَن یَهْدِی مَنْ أَضَلَّ اللهُ» (سوره‌ی روم، آیه‌ی ۲۹). ترجمه: پس چه کسى هدایت مى‏کند آن کس را که خدا گمراه کرده است.
محکم: «إِنَّ اللهَ یُسْمِعُ مَن یَشَاءُ وَ مَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَن فِی الْقُبُورِ» (سوره‌ی فاطر، آیه‌ی ۲۲). ترجمه: خداست که هر که را بخواهد شنوا مى‏گرداند و تو کسانى را که در گورهایند نمى‏توانى شنوا سازى.
محکم: «وَ مَن یُضْلِلِ اللهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ * وَ مَن یَهْدِ اللهُ فَمَا لَهُ مِن مُضِلٍّ» (سوره‌ی زمر، آیات ۳۶ و ۳۷). ترجمه: و هر که را خدا گمراه گرداند برایش راهبرى نیست. و هر که را خدا هدایت کند گمراه‏کننده‏اى ندارد.
محکم: «وَ مَن یُضْلِلِ اللهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ» (سوره‌ی غافر، آیه‌ی ۳۳). ترجمه: و هر که را خدا گمراه کند او را راهبرى نیست.
محکم: «وَ مَن یُضْلِلِ اللهُ فَمَا لَهُ مِن وَلِیٍ مِن بَعْدِهِ» (سوره‌ی شورا، آیه‌ی ۴۴). ترجمه: و هر که را خدا بى‏راه گذارد، پس از او یار [و یاور]ى نخواهد داشت.
محکم: «أَ فَرَأَیتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلَى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَهً فَمَن یَهْدِیهِ مِن بَعْدِ اللهِ أَ فَلَا تَذَکَرُونَ» (سوره‌ی جاثیه، آیه‌ی ۲۳). ترجمه: پس آیا دیدى کسى را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گمراه گردانیده و بر گوش او و دلش مهر زده و بر دیده‏اش پرده نهاده است آیا پس از خدا چه کسى او را هدایت‏خواهد کرد آیا پند نمى‏گیرید.
محکم: «وَ لَکِنَّ اللهَ حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمَانَ وَ زَیَنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیان» (سوره‌ی حجرات، آیات ۷ و ۸) ترجمه: لیکن خدا ایمان را براى شما دوست‏داشتنى گردانید و آن را در دل‌هاى شما بیاراست و کفر و پلیدکارى و سرکشى را در نظرتان ناخوشایند ساخت.
پس به طور کلی باید گفت: هدایت دو معنی دارد؛ یکی به معنی افاضه‌ی ایمان و شورآفرینی و ایجاد جذبه‌ی الهی است. این نوع هدایت به تصریح قرآن کریم، فقط به اراده‌ی خداوند متعال است و هیچ کسی در این مقام راه ندارد.
علامه طباطبایی (ره) در ذیل آیه‌ی ۵۶ سوره‌ی قصص می‌نویسد: «مراد از هدایت در اینجا صرف راهنمایى نیست، بلکه رساندن به هدف مطلوب است که بازگشتش به افاضه ایمان بر قلب است، و معلوم است که این چنین هدایت، کار رسول نیست، بلکه کار خداى تعالى است، و احدى در آن با او شرکت ندارد، و اما اگر مقصود از آن راهنمایى بود، معنا نداشت که آن را از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نفى کند، و بفرماید تو هدایت نمى‏کنى، براى این که این قسم هدایت وظیفه‌ی رسول است» (ترجمه‌ی المیزان، جلد ۱۶، صفحه‌ی ۷۸)
نوع دیگر هدایت به معنی راهنمایی به راه درست و احکام و مناسک صحیح الهی است. این نوع هدایت از وظایف الهی استاد اعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و جانشینان آن حضرت (علیهم‌السلام) است. در دوران غیبت استاد حاضر (ارواحنافداه) نیز این نوع هدایت بر عهده‌ی راویان احادیث اهل بیت (علیهم‌السلام) می‌باشد. این هدایت در طول هدایت خدای متعال است یعنی شعبه‌ای از هدایت الهی. این است که خدای متعال، مشتاقان کمال و سعادت را به محضر استاد اعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و ائمه‌ی هدا (علیهم‌السلام) رهنمون ‌می‌شود تا از علم صحیح و احکام و نُسُک مورد تأیید حق تعالی بهره‌مند گردند.
همچنین خدای متعال در جای دیگری از قرآن کریم به صراحت می‌فرماید: «لَیسَ عَلَیک هُدَاهُمْ وَ لَکِنَّ اللهَ یَهْدِی مَن یَشَاء» (سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۲۷۲. ترجمه: هدایت آنان بر عهده‌ی تو نیست‏، بلکه خدا هر که را بخواهد هدایت مى‏کند) یعنی هدایت به معنی ایمان و انگیزه فقط به دست خداست و تو را در آن نصیبی نیست.
علامه طباطبایی (ره) در ذیل این آیه می‌نویسد: «در این جمله روى سخن از مؤمنین گردانده شد و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) مخاطب قرار گرفته که اى پیامبر، هدایت آنان به عهده‌ی تو نیست، این خداست که هر کس را بخواهد هدایت مى‏کند». گویى رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) وقتى اختلاف مسلمانان در خصوص مسأله‌ی انفاق را دیده و ملاحظه کرده است که بعضى انفاق را با خلوص انجام مى‏دهند و بعضى دیگر بعد از انفاق منت و اذیت روا مى‏دارند و گروهى دیگر اصلاً از انفاق کردن مال پاکیزه خوددارى مى‏ورزند، در دل شریف خود احساس ناراحتى و اندوه مى‏نمودند و لذا خداى تعالى در این آیه، خاطر شریف او را تسلى داده و مى‏فرماید: مساله‌ی اختلاف مراحل ایمان که در این مردم مى‏بینى که یکى اصلاً ندارد و دیگرى اگر دارد نیتش خالص نیست و گروه سوم هم انفاق دارد و هم نیتش خالص است، همه مربوط و مستند به خداى تعالى است، اوست که هر کس را بخواهد به هر درجه از ایمان که صلاح بداند هدایت مى‏فرماید، و بعضى را به کلى محروم مى‏سازد، نه ایجاد ایمان در دل‌ها به عهده‌ی توست، و نه حفظ آن، تا هر وقت ببینى که پاره‏اى از مردم محفوظ مانده، و در بعضى ضعیف شده، اندوهناک شوى، و وقتى خداى تعالى در آخر این گفتار آنها را تهدید مى‏کند و با خشونت سخن مى‏گوید، دچار شفقت یعنى اندوهى توأم با ترس شوى. شاهد بر این معنا که ما از آیه استفاده کردیم جمله‌ی «هُداهُم» است، که مصدرى است اضافه شده بر ضمیرى که به مردم بر مى‏گردد. چون ظاهر این تعبیر این است که ایمان تا حدى در مردم تحقق یافته و مى‏فهماند که این مقدار هدایت که در امت خود موجود مى‏بینى از تو نیست، و آنچه هم که تحقق نیافته مى‏بینى، باز تو مسئولش نیستى‏». (ترجمه‌ی المیزان، جلد ‏۲، صفحه‌ی ۶۱۱)
همچنین در برخی روایات، همین معنی آمده است که کسی جز خدای تعالی، نمی‌تواند در مردم، ایجاد علاقه به معنویت کند. پس هر کس چنین تلاشی داشته باشد، تلاش بیهوده می‌کند و هر کس چنین توقعی داشته باشد، توقع نابجایی دارد. برخی از این روایات چنین است:
سند ۱: عَنْ ثَابِتِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام): «یا ثَابِتُ مَا لَکمْ وَ لِلنَّاسِ کفُّوا عَنِ النَّاسِ وَ لَا تَدْعُوا أَحَداً إِلَى أَمْرِکمْ فَوَ اللهِ لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلَ الْأَرَضِینَ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ یهْدُوا عَبْداً یرِیدُ اللهُ ضَلَالَتَهُ مَا اسْتَطَاعُوا عَلَى أَنْ یَهْدُوهُ وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلَ الْأَرَضِینَ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ یضِلُّوا عَبْداً یرِیدُ اللهُ هِدَایتَهُ مَا اسْتَطَاعُوا أَنْ یضِلُّوهُ کفُّوا عَنِ النَّاسِ وَ لَا یقُولُ أَحَدٌ عَمِّی وَ أَخِی وَ ابْنُ عَمِّی وَ جَارِی فَإِنَّ اللهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیراً طَیَبَ رُوحَهُ فَلَا یَسْمَعُ مَعْرُوفاً إِلَّا عَرَفَهُ وَ لَا مُنْکراً إِلَّا أَنْکرَهُ ثُمَّ یقْذِفُ اللهُ فِی قَلْبِهِ کلِمَهً یجْمَعُ بِهَا أَمْرَهُ» (محاسن، محدث برقی، جلد ‏۱، صفحه‌ی ۲۰۰، باب الهدایه من الله عز و جل). ترجمه: راوی می‌گوید: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: ای ثابت، چه کار به مردم دارید؟ دست بکشید از مردم و کسی را به امر خودتان (تشیع) نخوانید. به خدا قسم اگر اهل آسمان‌ها و اهل زمین‌ها اجتماع کنند که بخواهند بنده‌ای را خدای تعالی می‌خواهد او را گمراه سازد، هدایت نمایند، نمی‌توانند هدایتش کنند و اگر اهل آسمان‌ها و اهل زمین‌ها اجتماع کنند که بنده‌ای را که خدای تعالی اراده نموده تا هدایتش کند، گمراه نمایند، نمی‌توانند او را گمراه سازند. دست از مردم بکشید و نگویید عمویم و برادرم و پسر عمویم و همسایه‌ام، که هر گاه خدای تعالی برای بنده‌ای اراده‌ی خیر نماید، روحش را پاک می‌سازد، پس چیز خوب را نمی‌شنود مگر این که آن را می‌شناسد و چیز زشت را نمی‌شنود مگر این که آن را انکار می‌کند، سپس خدای تعالی در قلبش کلمه‌ای می‌اندازد که کارش را با آن جمع نماید [و به سرانجام نیکو برساند].
سند ۲: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) قَالَ: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیراً نَکتَ فِی قَلْبِهِ نُکتَهً مِنْ نُورٍ وَ فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکلَ بِهِ مَلَکاً یسَدِّدُهُ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَکتَ فِی قَلْبِهِ نُکتَهً سوداء وَ سَدَّ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکلَ بِهِ شَیطَاناً یضِلُّهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیهَ فَمَنْ یرِدِ اللهُ أَنْ یهْدِیهُ یشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یرِدْ أَنْ یضِلَّهُ یجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیقاً حَرَجاً کأَنَّما یصَّعَّدُ فِی السَّماءِ» (کافی، محدث کلینی، جلد ۱، صفحه‌ی ۱۶۶، باب الهدایه أنّها من الله عز و جل). ترجمه: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: همانا خدای عز و جل هر گاه برای بنده‌ای اراده‌ی خیر کند، در قلبش نکته‌ای از نور قرار می‌دهد و گوش‌های قلبش را باز می‌کند و فرشته‌ای را بر او می‌گمارد تا راهنمایی‌اش نماید؛ و هر گاه برای بنده‌ای اراده‌ی بد نماید، نکته‌ی سیاهی در قلبش قرار می‌دهد و گوش‌های قلبش را می‌بندد و شیطانی را بر او می‌گمارد تا گمراهش سازد. سپس این آیه را تلاوت کردند: پس کسى را که خدا بخواهد هدایت نماید، دلش را به پذیرش اسلام مى‏گشاید و هر که را بخواهد گمراه کند، دلش را سخت تنگ مى‏گرداند، چنانکه گویى به زحمت در آسمان بالا مى‏رود.
سند ۳: قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام) یقُولُ: «لَا تُخَاصِمُوا النَّاسَ لِدِینِکُمْ فَإِنَّ الْمُخَاصَمَهَ مَمْرَضَهٌ لِلْقَلْبِ إِنَّ اللهَ تَعَالَى قَالَ لِنَبِیهِ (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم): «إِنَّک لا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکِنَّ اللهَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ» (سوره‌ی قصص، آیه‌ی ۵۶) وَ قَالَ: «أَ فَأَنْتَ تُکرِهُ النَّاسَ حَتَّى یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ» (سوره‌ی یونس، آیه‌ی ۹۹) ذَرُوا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ أَخَذُوا عَنِ النَّاسِ وَ إِنَّکمْ أَخَذْتُمْ عَنْ رَسُولِ اللهِ (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) إِنِّی سَمِعْتُ أَبِی (علیه‌السلام) یَقُولُ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا کتَبَ عَلَى عَبْدٍ أَنْ یَدْخُلَ فِی هَذَا الْأَمْرِ کانَ أَسْرَعَ إِلَیهِ مِنَ الطَّیرِ إِلَى وَکرِهِ» (کافی، محدث کلینی، جلد ۱، صفحه‌ی ۱۶۶، باب الهدایه أنّها من الله عز و جل). ترجمه: راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمودند: با مردم برای دینشان دشمنی نکنید، همانا دشمنی کردن، مریض‌کننده‌ی قلب است. همانا خدای تعالی به پیامبرش فرمود: در حقیقت تو هر که را دوست دارى نمى‏توانى راهنمایى کنى لیکن خداست که هر که را بخواهد راهنمایى مى‏کند. و فرمود: پس آیا تو مردم را ناگزیر مى‏کنى که ایمان آورند؟! مردم را رها کنید. همانا مردم، از مردم گرفتند و شما از فرستاده‌ی خدا گرفتید. از پدرم شنیدم که می‌فرمود: هر گاه خدای تعالی بر بنده‌ای بنویسد که داخل در این امر شود، سریع‌تر از پرنده که به آشیانه‌اش بر می‌گردد، به سوی آن خواهد شتافت.
سند ۴: عَنْ فُضَیلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ (علیه‌السلام): نَدْعُو النَّاسَ إِلَى هَذَا الْأَمْرِ؟ فَقَالَ: «لَا یا فُضَیلُ إِنَّ اللهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیراً أَمَرَ مَلَکاً فَأَخَذَ بِعُنُقِهِ فَأَدْخَلَهُ فِی هَذَا الْأَمْرِ طَائِعاً أَوْ کارِهاً» (محاسن، محدث برقی، جلد ‏۱، صفحه‌ی ۲۰۲، باب الهدایه من الله عز و جل). ترجمه: راوی می‌گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: آیا مردم را به این امر (تشیع) دعوت کنیم؟ فرمودند: نه، ای فضیل، همانا خدای تعالی هر گاه برای بنده‌ای اراده‌ی خیر کند، فرشته‌ای را فرمان می‌دهد، پس گردنش را می‌گیرد و در این امر، چه بخواهد و چه نخواهد، داخل می‌کند.

سؤال: آیا قبول مقدمات دوازده‌گانه‌ی علمیه، فقط برای ورود به «منهاج فردوسیان» و استفاده از آن است، یا برای «تأیید» و «نقد» منهاج فردوسیان هم باید آن را قبول داشت؟ /
جواب: قطعاً باید هم برای ورود و هم برای تأیید و هم برای نقد، این مبانی را پذیرفت. مثلاً کسانی که مقدمه‌ی دوازدهم را قبول ندارند، اشکال می‌کنند که منهاج فردوسیان، برای تمام مردم جهان، پیامی ندارد.

[۲۴۵] محکم: «مِن وَرَآئِهِ جَهَنَّمُ وَیسْقَی مِن مَّاءٍ صَدِیدٍ * یتَجَرَّعُهُ وَلاَ یکادُ یسِیغُهُ وَیأْتِیهِ المَوْتُ مِن کلِّ مَکانٍ وَمَا هُوَ بِمَیتٍ وَمِن وَرَآئِهِ عَذَابٌ غَلِیظٌ»۱
ترجمه: «[آن کس که] دوزخ پیش روی اوست و به او آبی چرکین نوشانده می‏شود. آن را جرعه جرعه می‏نوشد و نمی‏تواند آن را فرو بَرد و مرگ از هر جانبی به سویش می‏آید ولی نمی‏میرد و عذابی سنگین به دنبال دارد»

********************

[۲۴۶] محکم: «وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْکافِرِینَ حَصِیرًا»۲
ترجمه: «و دوزخ را برای ناسپاسان، زندان قرار دادیم».

********************

[۲۴۷] محکم: «وَمَن یضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَـهُم أَوْلِیاءَ مِن دُونِهِ وَنَحْشُرُهُمْ یوْمَ القِیامَهِ عَلَی وُجُوهِهِمْ عُمْیاً وَبُکمًا وَصُمًّا مَّأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ کلَّمَا خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِیرًا»۳
ترجمه: «و هر که را [خدا] بی‌راه گذارد، در برابر او برای آنان هرگز دوستانی نیابی و روز قیامت آن‌‌ها را کور و لال و کر [در حالی که] به صورت، درافتاده برخواهیم انگیخت. جایگاهشان دوزخ است. هر بار که آتش آن فرو نشیند، شراره‏ای [تازه] برایشان می‏افزاییم»

********************

[۲۴۸] محکم: «وَ رَأَی المُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُم مُّوَاقِعُوهَا وَلَمْ یجِدُوا عَنْهَا مَصْرِفًا»۴
ترجمه: «و [یاد کن روزی را که] گناهکاران آتش [دوزخ] را می‏بینند و درمی‏یابند که در آن خواهند افتاد و از آن راه گریزی نیابند [چه حالی خواهند داشت؟!]»

********************

[۲۴۹] محکم: «فَوَرَبِّک لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَالشَّیاطِینَ ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِیاً * ثُمَّ لَنَنزِعَنَّ مِن کلِّ شِیعَهٍ أَیهُمْ أَشَدُّ عَلَی الرَّحْمَنِ عِتِیاً * ثُمَّ لَنَحْنُ أَعْلَمُ بِالَّذِینَ هُمْ أَوْلَی بِهَا صِلِیاً * وَإِن مِّنکمْ إِلَّا وَارِدُهَا کانَ عَلَی رَبِّک حَتْمًا مَّقْضِیاً * ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوا وَّنَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیهَا جِثِیاً»۵
ترجمه: «پس به پروردگارت سوگند که آن‌‌ها را با شیاطین محشور خواهیم ساخت‏. سپس در حالی که به زانو درآمده‏اند آنان را گرداگرد دوزخ حاضر خواهیم کرد. آنگاه از هر دسته‏ای کسانی از آنان را که بر [خدای] رحمان سرکش‏تر بوده‏اند بیرون خواهیم کشید. پس از آن به کسانی که برای درآمدن به [جهنم] سزاوارترند، خود داناتریم. و هیچ کس از شما نیست مگر [اینکه] در آن وارد می‏گردد این [امر] همواره بر پروردگارت حکمی قطعی است. آنگاه کسانی را که پرهیزکار بوده‏اند می‏رهانیم و ستمگران را به زانو درافتاده در [دوزخ] رها می‏کنیم»

********************

۱ . سوره‌ی ابراهیم، آیات ۱۵ تا ۱۷.
۲ . سوره‌ی اسراء، آیه‌ی ۸.
۳ . سوره‌ی اسراء، آیه‌ی ۹۷.
۴ . سوره‌ی کهف، آیات ۵۲ و ۵۳.
۵ . سوره‌ی مریم، آیات ۶۸ تا ۷۲.

عبدالرحمن جامی در «نفحات الانس» گوید: شیخ نجیب الدین علی گفت که شیخ ابراهیم مجذوب، دیوانه‌ی عجیبی بود! مردم می‌گفتند که اتفاق می‌افتد که چند روز چیزی نمی‌خورد و گاه می‌شود که به یک دفعه صد مَن بخورد و وی را احوال و کرامات عجیب بوده. مرا آرزوی صحبت او بود. با او گفتم بیا تا یک روز هم‌صحبت باشیم، اجابت نمی‌کرد تا این که یک روز او را در بازار دیدم در فصل زمستان. گفت: این ساعت وقت این است که با هم صحبت بداریم لیکن به شرط آن که امشب در مسجد به سر بریم.
من قبول کردم و با وی داخل مسجد شدیم. گفتم: طعامی بیاورم؟ گفت: من سیرم، اشتهایی ندارم. در آن حال برف و باران، آمدن گرفت و ناودان‌ها جاری گردید. چون نماز شام و خفتن بگذاشتیم و خلق از مسجد بیرون رفتند و من با او تنها بماندم، گفت: من گرسنه ام. چیزی بیار تا بخورم.
شب تاریک بود و برف عظیم می‌آمد و چند دینار زر داشتم. به او دادم. گفتم: معذور دار که عذر، واضح است. این زر را فردا قوت خود ساز. زر را گرفت و ساعتی صبر کرد و باز گفت: گرسنه ام! برخیز چیزی بیاور تا بخوریم. خانه‌ی من از آن مسجد دور بود اما نزدیک آن مسجد مرا خویشی بود. من هم به خانه‌ی او رفتم. چون شنیده بودم که چیزی بسیار می‌خورد، گفتم: مرا جماعتی میهمانان رسیده است و اطعام آنها بر من واجب افتاده. گفتند: دیرگاه باشد و طعامی پخته نماند. سپس خدمتکاران را صدا زد و از برنج و باقلا و نخود و گندم و یک عدد دنبه و یک پاره گوشت سرخ کرده و مقداری پنیر بر سر خادمان نهاد و گفت: ببرید منزل خود، شما طبخ کنید.
من تخمین زدم مجموع پنجاه مَن! بود. همه را بر در مسجد آوردند و از پی کار خود رفتند. من شیخ ابراهیم را گفتم: صبر کن تا برای تو اینها را طبخ کنم. گفت: لازم نیست. من همین قسم خام می‌خورم. آن جمله را تمام بخورد! و ساعتی صبر کرد. آواز سائلی از رهگذر بلند گردید که دریوزه و گدایی می‌کرد.
شیخ ابراهیم با شتاب از مسجد بیرون دوید و هر چه جمع کرده بود تمام را از او گرفت! من تخمین کردم مقدار ده مَن! پاره‌های نان بود. همه را به مسجد آورد و همه را بخورد! چون شب از نیمه گذشت، مرا گفت: برخیز و در گوشه‌ی مسجد برو به خواب که بسیار تو را زحمت دادم اما اگر حرکتی بنمایی یا جنبشی بکنی تو را هلاک خواهم کرد!
من به گوشه‌ی مسجد رفتم و خوابیدم و زهره‌ی آن نداشتم که کوچک‌ترین حرکتی بنمایم حتی آن که اگر عضوی از من خارش می‌کرد جرأت خاریدن آن را نداشتم. و در آن مسجد سنگی بزرگ نهاده بودند، هر ساعت بر می‌خاست و آن سنگ را بر می‌داشت و به بالین من می‌آمد و با خود می‌گفت: آن سنگ را بر او فرو کوبم و او را هلاک بنمایم. سپس با خود می‌گفت: روا نباشد، پدرش مردی پیر است، فردا جزع کند. آن سنگ را باز به جای خود می‌نهاد. چند نوبت چنین کرد و مرا از ترس خواب نمی‌آمد، اما خود را چنین ارائه می‌دادم که من خواب هستم. پس مرا گفت: می‌دانم که در خواب نیستی تو را زحمت بسیار دادم.
اکنون تو را بخشیدم! من بر بام مسجد می‌روم تا تو ایمن گردی و خواب کنی. پس بر بام رفت و بر سر نردبان، کتابخانه‌ای بود که کتاب بسیار امام مسجد در آنجا گذاشته بود. چون به آن خانه رفت من از ترس از بیرون در را به روی او بستم و بخفتم. در آن حال آواز چیز خوردن وی از آن خانه می‌آمد و من در تعجب بودم که وی از کجا چیزی می‌خورد؟! چون که یقین داشتم که در آن اطاق از خوردنی چیزی نباشد. چون صبح بیرون آمد و برفت، در آن خانه رفتم دیدم که جلدهای همه‌ی کتاب‌ها را خورده بود!
بخوانید و بخندید که این نواصب لئام چه مزخرفاتی را جمع آوری می‌نمایند و به نام کرامت در جامعه پراکنده می‌کنند و با اقرار به این که او را دیوانه می‌دانسته‌اند، در عداد مشایخ صوفیه تعداد کرده است. جامی مثل این که در همین «نفحات» گفته در شرح حال شیخ موسی سدرانی گفت که صایغی رفت کنار دجله‌ی بغداد غسل کند، سر از رود نیل بیرون کرد و در آنجا هفت سال بماند و عیال گرفت و چهار فرزند آورد پس از هفت سال به کنار نیل آمد غسل کند، سر از دجله‌ی بغداد بیرون آورد! به خانه‌ی خود رفت و هنوز یک ساعت نشده بود که از زوجه‌ی خود مفقود گردیده بود!

(کشف الاشتباه در کجروی اصحاب خانقاه، شیخ ذبیح الله محلاتی)

مقدمه:
قواعد نظری و قوانین عملی منهاج فردوسیان، برگرفته از تصریحات آیات قرآن کریم و روایات معتبر شیعه از اهل بیت طاهرین (علیهم‌السلام) است. این روایات، از منابع معتبر حدیث شیعه، برگرفته شده است. یکی از این منابع، عبارت است از:

کمال الدین و تمام النعمه

این کتاب که اثر شیخ صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (۳۰۵ ـ ۳۸۱ هجری) است، در موضوع غیبت امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) و ظهور آن حضرت می‌باشد.
کتاب کمال الدین از قدیمی‏ترین و معتبرترین منابع روایی شیعه در باره‌ی امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) می‏باشد. شیخ صدوق در این کتاب بسیاری از مباحث اعتقادی شیعه را در باره‌ی آن حضرت بیان فرموده است.
شیخ صدوق انگیزه‌ی خود از نگارش این کتاب را این گونه می‌نگارد: «بعد از آن که سفری به مشهد مقدس داشتم و به زیارت علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) مشرف شدم به نیشابور رفتم. در آنجا بیشتر شیعیانی که به دیدن من می‏آمدند شبهاتی در باره‌ی امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) داشتند و من هم سعی فراوانی در حل آن شبهات نمودم تا آن که به قم آمدم. در آنجا نیز شیخ نجم الدین ابو سعید قمی به دیدارم آمد. او نیز از من درخواست نگارش کتابی در این باره داشت و من هم به ایشان وعده‌ی اجابت دادم تا آن که شبی امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) را در خواب دیدم. آن حضرت به من فرمودند: «لِمَ لَا تُصَنِّفُ کِتَاباً فِی الْغَیبَهِ حَتَّی تُکفَی مَا قَدْ هَمَّکَ» عرض کردم: «ای فرزند رسول خدا من در این باره چند کتاب نوشته‏ام». آن حضرت فرمودند: «لَیسَ عَلَی ذَلِکَ السَّبِیلِ آمُرُکَ أَنْ تُصَنِّفَ وَ لَکِنْ صَنِّفِ‏ الْآنَ کِتَاباً فِی الْغَیبَهِ وَ اذْکُرْ فِیهِ غَیبَاتِ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم‌السلام)» پس از آن خواب بیدار شدم و بر آن شدم تا این کتاب را به نگارش درآورم»